Persbericht:
Achtergrond van de geschiedenis van de oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn
De oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn werd in 1946 overeenkomstig het Verdrag van Genève aangelegd op verzoek van de Amerikaanse autoriteiten en in opdracht van de Nederlandse regering. In de jaren daarna werden duizenden in Nederland omgekomen Duitse soldaten, Nederlandse collaborateurs alsook vrijwilligers en hulpdiensten van de weermacht van andere nationaliteiten van civiele begraafplaatsen en uit veldgraven opgegraven en in Ysselsteyn herbegraven. De meesten van deze oorlogsdoden zijn soldaten die door hun inzet in de oorlog om het leven zijn gekomen. Onder de oorlogsdoden bevinden zich volgens de huidige stand van het onderzoek ook graven van personen die aan oorlogsmisdaden en de systematische vervolging van en moord op Joden, Sinti, Roma en andere bevolkingsgroepen actief deelnamen en de vervolging en moord van verzetsstrijders, dwangarbeiders, oorlogsgevangenen en burgers moeten verantwoorden. Tot nu toe werden 87 oorlogsdoden uit de Eerste Wereldoorlog en bijna 32.000 uit de Tweede Wereldoorlog in Ysselsteyn begraven. Op 1 november 1976 werd het kerkhof overgedragen aan de Bondsrepubliek Duitsland. Sindsdien valt het onder de verantwoordelijkheid van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. Deze organiseert op de Duitse Volkstrauertag sinds 1952 een herdenkingsbijeenkomst ter plaatse, die de Duitse ambassade in Nederland organiseert en een internationaal publiek aanspreekt.
Wat wordt ter plaatse gedaan?
Educatie, herinnering en persoonlijke plek voor familie
In de eerste decennia na de oorlog ging het bij de oorlogsbegraafplaats vooral om de persoonlijke rouw van familieleden. Naarmate de tijdsspanne na de Tweede Wereldoorlog groter werd, kwam de historische betekenis van de plaats en van de daar begraven oorlogsdoden op de voorgrond. Sinds 1982 vinden er onder het motto ’Versöhnung über den Gräbern’ (Verzoening boven de graven) internationale jeugdontmoetingen in Ysselsteyn plaats. In 1998 werd op het terrein een jeugdontmoeting- en vormingscentrum met een Duits-Nederlands profiel opgericht, dat een breed educatief aanbod voor schoolklassen en jeugdgroepen verzorgt. Na 2000 heeft de oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn een gestage toename van gasten gekend. Om deze vraag recht te doen heeft de stichting ’Vrienden van Ysselsteyn’ het initiatief genomen voor de bouw van een bezoekerscentrum met een op de behoefte afgestemde infrastructuur. In de herfst van 2021 was het bezoekerscentrum gereed en werd het in gebruik genomen. De officiële opening moet vanwege corona naar het voorjaar van 2022 worden verschoven. De kern van het bezoekerscentrum vormt een expositie over de Duitse bezettingstijd in Nederland in de periode 1940-1945.
Modernisering en contextualisering van de oorlogsbegraafplaats
Als gevolg van de oprichting van het bezoekerscentrum heeft men zich ook beraden op de vormgeving van de oorlogsbegraafplaats en de herdenking op Volkstrauertag. De Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge heeft samen met de Duitse ambassade constructieve rondetafelgesprekken over een hedendaagse oriëntatie gevoerd met vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap en met andere experts van de Nederlands-Duitse herinneringscultuur. Deelgenomen hebben onder anderen Ronny Naftaniel, voorzitter van het Centraal Joods Overleg alsmede Binyomin Jacobs, opperrabbijn, Piet Hein Donner, president van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting, Emile Schrijver, directeur van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam en Frank van Vree, tot voor kort directeur van de Nederlandse organisatie voor oorlogsdocumentatie (NIOD).
Na de gesprekken was men het erover eens dat voor een hedendaags begrip van de oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn veranderingen nodig zijn, die de informatie over de plaats en zijn geschiedenis toegankelijker maken. Eerste stappen vormen de expositie in het nieuwe bezoekerscentrum over de geschiedenis van de bezetting en nieuwe informatieborden in het buitengedeelte, die vertellen over de verschillende groepen oorlogsdoden die er begraven liggen.
Ter voorbereiding van de volgende Volkstrauertag op 14 november 2021 werden bovendien verdere stappen gezet: op het centrale plein van de oorlogsbegraafplaats werd een steen met de inscriptie ’Hier ruhen 32.000 deutsche Soldaten. Hier rusten 32.000 Duitse soldaten’ verwijderd, omdat dit inschrift niet correct is en niet op passende wijze onderscheid maakt tussen de oorlogsdoden. Ook werd afgesproken dat de Volkstrauertag anders zou verlopen: van het leggen van bloemenkransen zou worden afgezien om niet de indruk te wekken dat de herdenking op deze plaats een erend karakter heeft.
Eerste Volkstrauertag met deelname van de joodse gemeente in Nederland
Op 14 november 2021 vond op het Duitse oorlogskerkhof in Ysselsteyn, gemeente Venray (Nederland), de jaarlijkse herdenking ter gelegenheid van de Volkstrauertag plaats.
Op uitnodiging van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge en de Duitse ambassadeur, dr. Cyrill Nunn, worden op deze dag alle slachtoffers van oorlog en geweld herdacht.
Voor de eerste keer vindt de Volkstrauertag met actieve deelname van opperrabbijn Binyomin Jacobs plaats. Ook de president van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting, Piet Hein Donner, burgemeester van de gemeente Venray Winants en vicaris-generaal van het bisdom Roermond Maessen spraken.
Op de Volkstrauertag zei opperrabbijn Jacobs:
”Het verleden mogen we niet vergeven en niet vergeten. Aan de toekomst moeten we keihard samenwerken om te verzekeren: Nie Wieder! ”
President van de Oorlogsgravenstichting Piet Hein Donner zei:
”Wij herdenken hier vandaag samen; Duitsers, Nederlanders, vertegenwoordigers van andere landen. Bijzonder is de aanwezigheid van opperrabbijn Jacobs. Samen herdenken; alleen op die wijze stellen wij een gemeenschappelijke toekomst zeker om aan onze kinderen na te laten. Niet door het verleden toe te dekken of te vergeten. Wij herdenken juist opdat wij niet vergeten. Want het verleden is niet voorbij door het te vergeten en niet over, door er niet over te spreken. Dan blijft men alleen zitten met een onverwerkt verleden dat we niet goed onder ogen durven te komen. We herdenken omdat het verleden niet voorbij is en omdat vergeten geen oplossing biedt.”
De ambassadeur van de Bondsrepubliek Duitsland in Nederland, dr. Cyrill Nunn, zei:
”Wij herdenken, opdat wij onze gewonnen vrijheid niet als vanzelfsprekend beschouwen. Wij herdenken tegen het vergeten. Wij herinneren aan het grote belang van moed om voor de eigen humane overtuiging uit te komen en van democratisch engagement in een tijd waarin wij opnieuw met voor ons allen volkomen onacceptabele antisemitische en racistische daden van bedreigende omvang zijn geconfronteerd.”
De burgermeester van de gemeente Venray, Luc Winants, zei:
“Het is een indrukwekkende plek. 32.000 kruizen op een uitgestrekt veld, zo ver het oog reikt en veel verder dan dat. Hier, op deze plek in Venray, treedt het verleden op pijnlijke wijze op de voorgrond en wordt ons het volgende bewust: nooit meer oorlog.”
De volgende stappen:
nieuwe herdenkingsinscriptie en opening van het nieuwe bezoekerscentrum
Voor 2022 bestaat het voornemen een gedenksteen met een inschrift op de oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn op te richten, die expliciet herinnert aan de slachtoffers van de nationaalsocialistische vervolging in Nederland. Verder is gepland dat er een symposium komt over Ysselsteyn als een plaats van veranderende herinneringscultuur in het internationale discours en word de nieuwe bezoekerscentrum en tentoonstelling geopend.
